Bệnh táo bón ở người già

Lương y Nguyễn Văn Biên

Bệnh táo bón ở người già

Hỏi:

Chúng tôi về già hay bị táo bón, xin lương y chỉ cho chúng tôi cách chữa và phòng bệnh. Xin chân thành cảm ơn.

(Ông Nguyễn Hữu Đ., 76 tuổi cùng tập thể các cụ người cao tuổi huyện Tây Sơn, Bình Định.)

Trả lời:
Chúng tôi xin trả lời các cụ như sau:

Cách ăn uống của người cao tuổi.

Tất cả mọi sinh vật đều trải qua các quá trình: Thành , trưởng, hoại, diệt...(sinh thành, phát triển, già lão, chết mất...). Qua một chặng đường nhân sinh có biết bao nhiêu khúc nhôi ấm lạnh, bao nhiêu buồn vui gập ghềnh cản bước làm cho ngắn đi cuộc sống (đoản thọ), do tai nạn hoặc bịnh tật . .Nhưng tuổi thọ của con người qua sự phấn đấu, áp dụng những biện pháp dưỡng sinh trong ăn uống , luyện tập chính xác không những có thể kéo dài được mà còn có thể sống vui, sống khỏe cho mỗi đời người. Khoa Y học cổ truyền người xưa đã chú ý nghiên cứu phương pháp chống suy lão tăng tuổi thọ. Từ hơn 2.000 năm trước trong sách Tố Vấn – chương Thượng cổ thiên chân luận đã nêu: Người biết đạo thì phép ở Âm Dương, hòa ở Thuật số, ăn uống đúng và điều độ, thức, ngũ đúng giờ, không quên vận động. Được như thế thì sức khỏe và tinh thần hoàn mỹ, sống vui khỏe có thể vượt qua trăm tuổi”. Có nghĩa là nếu chúng ta thông qua con đường ăn uống dưỡng sinh, vận động hợp lý thì chúng ta có thể kéo dài tuổi thọ trong an vui.

Xét trên đặc điểm sinh lý của người cao tuổi, nguyên tắc ăn uống của họ không ngoài việc lấy bổ ngũ tạng, điều hòa Âm Dương làm chính, trong khẩu phần ăn nên quan tâm đến dinh dưỡng hợp lý, ăn nhiều loại hạt đậu và các chế phẩm của nó, thứ đến là thịt nạc và cá. Tuy vậy cũng phải tránh các thức ăn nồng hậu béo bổ quá, nhất là chất béo. Nên ăn dầu thực vật, các loại hoa quả. . .phải chú ý thức ăn nên đa dạng dễ tiêu hóa, vì người cao tuổi tỳ vị đã bắt đầu suy kém, đồng thời ăn uống điều độ có qui luật đúng giờ giấc, không nên ăn uống vô độ “đói dập, no dồn.”

Quân bình Âm Dương trong ăn uống cũng quan trọng không kém trong việc bảo vệ sức khỏe, tùy theo thể chất của từng người mà có chế độ ăn uống cho hợp lí. Đối với người Âm hư( gầy ốm, nóng âm, suy nhược, lòng bàn tay , bàn chân nóng . . .) nên ăn những thứ bổ Âm như: thịt ba ba, hải sâm, mật ong, phổi heo, vịt, vịt trời ( le le), đường trắng, rau chân vịt, nấm mèo trắng , dâu , lê, mía, mè, đậu phụ. . .Những thể chất Dương hư ( béo bệu, người mệt mõi, liệt dương, vận đọng mau đuối sức ...), nên dùng những thức ăn ích khí trợ Dương như: dê, dạ dày dê, cá diếc, rùa, lươn, thịt gà, thịt chó, thịt bò, dạ dày bò, gạo nếp, đại táo, hạt sen, đậu phộng . . .để điều hòa Âm dương.

Theo một tài liệu về môn ăn uống của Trung hoa, có đề ra 6 nguyên tắc ăn uống của người cao tuổi như sau:

Một: Người cao tuổi không nên dùng nhiều thực phẩm quá béo ngọt, vì những thức ăn quá ngọt béo tuy giá trị dinh dưỡng cao nhưng hàm lượng mỡ và đường rất cao làm cho người cao tuổi dễ béo mập, thể trọng tăng nhanh, mỡ trong máu tăng, cơ thể tích trử mỡ nhiều, cơ thể phải gánh chịu trọng lượng lớn, nhu cầu tiêu thụ oxygen tăng lên từ 30 – 50% so với người thường, do đó ảnh hưởng đến hệ hô hấp và hệ tuần hoàn, dễ dẫn đến tình trạng tim, phổi suy kiệt. Mặc khác quá béo cũng dễ phát sinh bịnh viêm tuyến tụy, đái tháo đường, sõi mật . . .làm giảm chất lượng sống , và đưa đến giảm tuổi thọ ở người cao tuổi. Ngoài ra người cao tuổi quá mập bị thừa mỡ trong máu cũng sẽ tạo nên bịnh xơ vữa động mạch, dễ tiến đến nhồi máu cơ tim, xơ cứng động mạch não và cao huyết áp ( huyền vựng), chức năng của thận suy kém.

Hai: Nên ăn uống đa dạng, nên có nhiều thứ và nhiều dạng thực phẩm, loại nào cũng nên ăn một ít chú ý điều hòa âm dương, không nên nghiện bất cứ món gì, đưa vào cơ thể đủ loại thực phẩm có chứa nhiều nguyên tố cần thiết để có lợi cho sức khỏe và tuổi thọ. Ngoài ra không nên ăn quá chua, quá ngọt, quá mặn, quá cay, quá đắng . . . làm hại đến ngũ tạng.

Ba: Không ăn uống vô độ, ăn uống đúng bửa có quy luật, vì sức điều hòa tiêu hóa của tỳ vị đã kém rồi, khẳnng thích nghi của dạ dày, ruột đã kém cho nên ăn uống vô độ không những làm cho tiêu hóa không tốt mà còn có thể dãn đến tim bị tắt nghẽn. nên ăn ít , ăn nhiều bửa, không để đói quá hay ăn no quá, nên ăn đúng giờ, nhai kỹ, nuốt chậm.

Bốn: Nên ăn uống thanh đạm, không được ăn mặn quá, nếu nạp vào cơ thể lượng muối quá nhiều đễ đưa đến bịnh cao huyết áp, làm cho tim thận bị ảnh hưởng suy yếu. lưu ý thức ăn thanh đạm có nghĩa là ngoài việc ăn ít muối, còn nên nấu nướng dưới dạng, hấp, canh,luộc, cháo,và hầm. . .không ên ăn chiên xào, rán thức ăn ở nhiệt độ cao...nóng táo không tốt cho sức khỏe người cao tuổi.

Năm: Không nên ăn thức ăn lạnh quá hoặc nóng quá, thức ăn nên tươi ngon dễ tiêu hóa. Vì chức năng tiêu hóa của người cao tuổi suy giảm nên nếu lạnh quá hoặc nóng quá dễ kích thích màng nhầy làm ảnh hưởng đến sự hấp thu dinh dưỡng, lâu ngày sinh ra các loại bịnh đường ruộtraats nguy hiểm.

Sáu: Cấm nghiện thuốc, rượu và các chất kích thích khác, vì chúng làm ảnh hưởng lớn đến sự suy lão. Thuốc lá với nicotine gây ức chế thành trong của mạch máu và sự hợp thành của chất E2 của tuyến tiền liệt, nó còn làm cho chất đông máu trong cơ thể có tác dụng mạnh hơn tăng cao nồng độ CO2 trong máu, làm tăng tốc độ xơ cứng động mạch...

Một trong những bệnh thường gặp của người cao tuổi là: táo bón, cao huyết áp, tiểu đường V.V..., chúng tôi xin giới thiệu sau đây phương pháp ăn uống chữa chứng táo bón như sau:

Y học cổ truyền cho rằng không đi ngoài được đa phần do ruột già tích nhiệt, cũng do khí trệ, hoặc hàn ngưng tụ, hoặc do Âm Dương khí huyết suy hư, khiến cho chức năng truyền tống của đại trường mất điều khiển, không thuận lợi. Ngoài ra, bế tắc của phế khí cũng có thể ảnh hưởng chức năng bài phân của đại tràng vì phế và đại tràng có quan hệ biểu lý(trong ngoài) với nhau, vì vậy Y học cổ truyền có thêm cách thông qua tạng Phế, bằng phương pháp tuyên thông phế khí để chữa trị bịnh táo bón.

Những người cao tuổi bị táo bón nên tuân thủ chế độ ăn và uống như sau:

1/ Nên ăn nhiều các thức ăn chứa nhiều chất xơ (xenlulose), như các loại rau và hoa quả tươi, các loại măng...

2/ Nên uống đủ nước 2 lít/ngày, giúp làm cho làm mềm phân dễ bài tiết.

3/ Ăn một số loại thức ăn có tác dụng nhuận tràng như mật ong, hạt mè, nhân quả óc chó, bơ, sữa trâu bò..

4/ Khi đun nấu món ăn, có thể cho tăng một chút dầu ăn như : dầu vừng, dầu đậu nành, dầu hạt cải, dầu lạc...

5/ Ăn một số thức ăn chứa vitamin nhóm B một cách thích hợp, như các loại đậu, lương thực thô, khoai lang, khoai tây..., để thúc đẩy nhu động ruột.

6/ Cấm kỵ các thức ăn loại kích thích như: hẹ, tỏi, ớt , rượu mạnh, trà đặc, cà phê, ít ăn các thức ăn tanh mặn vị đậm.

Những phương thuốc chọn lựa chữa trị bằng ăn uống:

* Nước sôi ấm một cốc, mỗi ngày vào buổi sáng sớm khi tỉnh dậy, uống lúc bụng đói, dùng cho người táo bón.

*Bắp cải 100g, dầu vừng vừa đủ, bắp cải dùng nước sôi chần chín, thêm dầu vừng trộn đều, ăn hàng ngày ngăn ngừa táo bón.

* Khoai tây 250g, giã nát ép lấy nước, mỗi ngày sớm dậy uống một thìa khi bụng đói, dùng cho người phân khô kết.

* Sữa trâu bò 250g, trứng gà 1 quả, mật ong vừa đủ, đập trứng gà vào sữa, đun sôi, để ấm, cho vào mật ong vừa đủ, uống hết, mỗi ngày buổi sớm uống một lần, dùng cho người

*Măng trúc 250g, dầu đậu, hành, gừng, mì chính vừa đủ. Măng thái lát mỏng, xào với hành, gừng, dầu có thể cho nhiều một chút, sau khi chín thêm mì chính, muối, dùng cho người thường táo bón.

*Nhục thung dung 30g, hồ đào nhục 10g, gạo tẻ 100g. Nhục thung dung sắc nước, bỏ bã, thêm vào gạo tẻ và hồ đào nhục đã đập vụn, nấu thành cháo, ngày ăn 2 lần, mỗi lần 1 bát con, dùng cho người thận hư táo bón, đau lưng mỏi gối.

*Củ cải trắng 250g, rửa sạch gọt vỏ thái miếng, thêm nước nấu nhừ dùng ăn. Dùng cho người bị táo bón dạng thói quen.

*Hạt đào nhân, mè, mật ong, mỗi thứ 50g, hạt đào nhân đập bễ, rang chín với mè, sau cho mật ong vào, trộn đều dùng ăn, mỗi ngày 2 lần, mỗi lần 2 thìa, dùng cho người già khí huyết không đầy đủ dẫn tới đi ngoài bí, váng đầu.

* Thủ ô sống 30g, gạo tẻ 100g, thủ ô sắc nước đậu, bỏ bã, thêm gạo tẻ vào, lượng nước vừa đủ, nấu cháo, thêm gia vị dùng ăn, ngày 2 lần, dùng cho người táo bón, mất ngủ.

*Mật ong 50g, hương du( dầu mè) 25g, dầu mè đổ vào với mật ong quấy đều, vừa khuấy vừa cho thêm nước sôi ấm khiến nó loãng thành dịch đồng đều, thì có thể uống. Dùng cho người ruột khô táo bón, phân khô kết.

* Hạnh nhân 10g, gạo nếp 50g, hạnh nhân sắc đặc bỏ bã, cho gạo nếp vào nấu cháo dùng ăn, ngày 2 lần. Dùng cho người ho suyễn lâu ngày, táo bón.

*Ruột già heo 1 đoạn, hoàng kỳ 24g, thăng ma 15g, hạt mè 100g, rửa sạch ruột già, nhồi thăng ma và vừng vào, buộc chặt hai đầu, cho vào nồi, thêm rượu, gừng tươi, muối vừa đủ, dùng nước nấu chín để ăn. Dùng cho người táo bón, lòi dom.

*Chuối tiêu 1 trái mỗi ngày ăn một lần.

Bịnh bí đại tiện ( táo bón) thường gặp ở người cao tuổi và người mập. Cũng có một số người bị táo bón do có bệnh ở đường ruột hoặc của bệnh của các tạng khác đem lại, tuy nhiên phần nhiều là dạng thói quen. Trong nhiều loại nguyên nhân, thì ăn uống đóng vai trò khá quan trọng. Theo nhiều kết quả nghiên cứu, chất xơ trong thực phẩm làm khối lượng phân tăng lên đáng kể sẽ kích thích vận động đường ruột, lại có thể bảo lưu thủy phần, tránh phân quá khô. Cho nên người bị táo bón nên thay đổi chế độ ăn, nên ăn nhiều rau chứa nhiều chất xơ, ngoài ra cần chú ý đi đại tiện kịp thời, không nên nhịn lâu để đề phòng táo bón do thói quen. Tuy nhiên cũng khuyến cáo những người bị táo bón lâu ngày tự chữa bằng ăn uống không khỏi phải đi bệnh viện để tìm nguyên nhân gây bệnh và chữa trị kịp thời .

Lương y Nguyễn Văn Biên ( Biên soạn)