Thứ Tư,
ngày 23/01/2025
Khách đã ghé thăm: 20700
Hiện có 1 khách online.
Sách KIM QUỸ _ Thiên 1 - 4
Trương Trọng Cảnh
THIÊN THỨ NHẤT
BỆNH, MẠCH, CHỨNG, TRƯỚC SAU THEO TẠNG, PHỦ, KINH, LẠC.
Hỏi: Bậc thượng công trị lúc chưa bệnh là thế nào ?
Thầy đáp : Trị lúc chưa bệnh, là thấy Can bệnh biết sẽ truyền Tỳ, trước nên thực Tỳ (làm cho Tỳ mạnh). Bốn tháng cuối mùa, Tỳ vượng không thọ tà, không nên bổ Tỳ. Hạng trung công không hiểu lẽ tương truyền (các tạng, phủ truyền cho nhau theo quy luật Ngũ hành sinh, khắc, chế, hóa), thấy bệnh ở Can không biết rằng Tỳ bị thực, chỉ lo trị ở Can. Can bệnh, nếu bổ dùng vị chua, muốn hỗ trợ thì dùng vị khét đắng; Muốn bổ ích cho nó thì dùng vị ngọt. Vị chua vào Can, khét đắng vào Tâm, ngọt vào Tỳ. Tỳ thường ức chế Thận (Thổ khắc Thủy), Thận khí yếu thì thủy không hành, thủy không hành thì Tâm hỏa khí thiïnh, thì Phế bị ức chế. Phế bị chế thì Kim khí không vận hành, Can khí thịnh, do đó, bệnh của Can tự khỏi. Đó là diệu pháp trị Can bằng cách bổ Tỳ. Can hư thì dùng phép này, thực thì không trị như thế. Sách Nội Kinh nói : "Hư trị theo hư, thực trị theo thực, bổ vào chỗ không đủ, bớt chỗ có thừa", nghĩa nó là như thế. Các tạng khác chiếu theo đấy làm chuẩn.
Con người bẩm 5 thường (tức 5 hành, thực tế chỉ 5 tạng), nhờ phong khí mà sinh trưởng. Phong khí tuy hay sinh vạn vật, cũng hay hại vạn vật, như nước hay xuôi thuyền, cũng hay lật đắm thuyền. Nếu chân nguyên 5 tạng thông sướng, con người sẽ an hòa. Nếu không an hòa thì khách khí, tà phong trúng vào người, phần nhiều là chết. Tất cả bệnh tật xảy ra không ngoài 3 con đường là: kinh lạc thọ tà, vào tạng phủ, đó là nội nhân, thứ hai là tứ chi, chín khiếu, huyết mạch tương truyền, ủng tắc không thông, đó là trúng ngoài bì phu, là ngoại nhân, 3 là phòng dục, vết thương do kim khí (dao), trùng thú cắn. Bệnh tật đều do một trong 3 nguyên nhân này.
Nếu người biết dưỡng sinh phòng bệnh, không để cho phong tà phạm vào kinh lạc. Vừa trúng vào kinh lạc, chưa truyền tạng phủ, nên trị ngay. Tay chân vừa cảm thấy nặng nề liền dùng phép đạo dẫn (phép dưỡng sinh), thổ nạp (điều chỉnh hô hấp), châm cứu, dùng thuốc xoa bóp. Đừng để cho 9 khiếu bế tắc, đừng để phạm tội hình, hoặc cầm thú cắn bị thương, đừng mất sức vì việc phòng dục. Ăn uống e dè nóng, lạnh, đắng, chua, cay, ngọt. Đừng để hình thể suy nhược, thì bệnh không có đường vào tấu lý. Tấu là nơi khí nguyên chân hội thông ở Tam tiêu, là nơi huyết khí ra vào, lý là văn lý ở giữa bì phu, tạng phủ.
Hỏi : Bệnh nhân có khí sắc hiện lên mặt, muốn nghe Thầy nói.
Thầy nói : Chót mũi mầu xanh là trong bụng đau, (mộc uất khắc thổ), trong bụng lạnh, đau là chết. Chót mũi hơi đen là có thủy khí (Thận khí thắng Tỳ), mầu vàng là phía trên ngực có hàn (Tỳ bệnh sinh ẩm), mầu trắng là vong huyết (Kinh nói : sắc trắng là hàn, lại nói : huyết thoát sắc trắng). Giả sử thấy sắc hơi đỏ, trái mùa là chết (mùa hạ hỏa lệnh mà thấy sắc trắng của mùa thu). Mắt trợn ngược là bệnh Kính (phong đòn gánh), không trị được (thuộc âm tuyệt, dương cường), sắc xanh là đau (huyết ngưng), sắc đen là Lao nhọc (lao thì thương Thận), sắc đỏ là Phong (Phong là dương tà), sắc vàng, đại tiện khó (Tỳ bệnh thì không vận chuyển), sắc sáng tươi có lưu ẩm.
Thầy nói : Bệnh nhân im không nói, hay kêu la hoảng sợ, bệnh ở trong cốt tiết (bệnh ở Can, Thận). Tiếng nói thấp, nhỏ, không rõ ràng, bệnh ở khoảng Tâm, hoành cách mô. Tiếng nói rè rè, nhỏ mà dài, bệnh ở trong đầu.
Thầy nói : Thở day động vai là tà khí thực trong Tâm, thở dẫn khí trong hung lên, ho, thở há hốc miệng, hơi ngắn là Phế nuy (phổi teo), nhổ ra bọt dãi.
Thầy nói : Thở vào mà hơi gấp rút, là bệnh ở trung tiêu thực, nên hạ đi thì lành, người hư không trị. Ở thượng tiêu, thở vào ngắn, cạn, ở hạ tiêu hít vào xa, đều là khó trị. Hô hấp day động run run, bất trị.
Thầy nói : Thốn khẩu mạch Động, nhân lúc nó vượng mà Động, ví như Can vượng sắc xanh. Bốn mùa, mỗi mùa đều tùy theo sắc của nó. Can sắc xanh mà trở lại sắc trắng (Kim khắc mộc) không phải mạch đúng thì sắc, đều là bệnh.
Hỏi : Có khi chưa đến mà đến, có khi đến mà không đến, có khi đến mà không đi, có khi đến mà thái quá là thế nào.
Thầy nói : Sau ngày Đông chí, nửa đêm ngày Giáp Tý Thiếu dương bắt đầu, là thì bệnh của Thiếu dương. Dương bắt đầu sinh, khí trời được ôn hòa. Chưa đến ngày Giáp Tý, mà khí trời đã ôn hòa, đó là chưa đến mà đến. Đã đến ngày Giáp Tý mà khí trời chưa ôn hòa, đó là chưa đến mà đến. Qua ngày Giáp Tý mà khí trời Đại hàn không giải, đó là đến mà không đi. Đã qua ngày Giáp Tý mà trời ấm như lúc thịnh hạ tháng năm, tháng sáu là đến thái quá.
Thầy nói : Bệnh nhân mạch Phù ở trước (Thốn), bệnh ở Biểu, mạch Phù ở sau (Xích), bệnh ở Lý, thắt lưng đau, lưng cứng không đi được, hẳn hơi thở ngắn mà "cực" vậy.
Hỏi : Kinh nói : "Quyết dương đực hành" là thế nào ?
Thầy nói : Đó là dương không âm, cho nên gọi là Quyết dương.
Hỏi : Mạch Thốn Trầm, Đại mà Hoạt. Trầm thì là thực, Hoạt thì là khí, thực và khí chọi nhau, huyết khí vào tạng, chết ngay, vào Phủ lành ngay, đó là "Tốt quyết" (thốt nhiên tối tăm mày mặt, ngã ra) là thế nào ?
Thầy nói : Môi miệng xanh, mình lạnh, là vào Tạng, chết ngay, là mình hòa (không nóng, không lạnh), mồ hôi tự ra, là vào phủ, lành ngay.
Hỏi : Mạch thoát vào tạng chết ngay, vào Phủ, lành ngay là thế nào ?
Thầy nói : Không phải là 1 bệnh, 100 bệnh đều như thế. Vì như tẩm dâm sang (một loại bệnh ở bì phu, hay từ cục bộ, lan ra khắp mình), từ miệng bắt đầu lan ra tay chân, có thể trị, từ tay chân lan vào miệng không thể trị, bệnh ở ngoài có thể trị, vào trong, chết ngay.
Hỏi : Dương bệnh (bệnh ở biểu, ở kinh lạc) 18 là thế nào ?
Thầy nói : Đầu đau, cổ, thắt lưng, xương sống, cánh tay, cẳng chân đau rút.
Hỏi : Âm bệnh (thuộc nội bộ tạng, phủ) 18 là thế nào ?
Thầy nói : Ho, khí nghịch lên, suyễn, ói, nghẹn, ruột sôi, trướng đầy, Tâm thống, co quắp. Năm Tạng, tạng nào cũng có 18, hiệp thành 90 bệnh. Con người lại có Lục vi, vi có 18 bệnh, hiệp thành 108 bệnh. Ngũ lao, thất thương, lục cực (khí cực, huyết cực, cốt cực, cơ cực, tinh cực, cực là lao tổn cực độ) ba mươi sáu bệnh của phụ nữ không có trong số này.
Thanh tà ở trên, trọc tà ở dưới, tiểu tà trúng vào lý, tà do ăn uống theo miệng vào thành túc thực. Năm tà trúng vào người, đều có pháp độ, phong trúng trước (giờ Ngọ), Hàn trúng vào chặp tối, Thấp thương ở dưới, sương móc thương ở trên, phong khiến cho mạch Phù, Hàn khiến cho mạch Cấp, sương móc thương bì mao, Tấu lý, Thấp đọng ở quan tiết (đốt xương), ăn uống thương Tỳ, Vy, cực hàn thương kinh, cực nhiệt thương lạc.
Hỏi : Bệnh có khi gấp, nên cứu Lý, cứu Biểu là thế nào ?
Thầy nói : Bệnh, y giả hạ đi, tiếp tục hạ lợi thanh cốc (ra nguyên đồ ăn uống) không dứt, mình mẩy đau nhức, gấp nên cứu Lý, sau thân thể còn đau nhức, đại tiện tự điều hòa, gấp nên cứu Biểu.
Bệnh có cố tật (bệnh lâu khó trị), lại thêm bệnh mới, nên trị bệnh mới trước, sau trị cố tật.
Thầy nói : Năm tạng bệnh đều có sở đắc (ăn uống, cư xử thích hợp với bệnh) là lành, năm tạng đều có sở ố (chỉ sự ăn uống, cư xử bệnh nhân chán ghét). Mỗi tạng đều tùy chỗ không ưa của nó mà sinh bệnh. Người bệnh vốn không ưa ăn mà trở lại muốn ăn ghê gớm, ăn vào tất phát nhiệt.
Các bệnh ở Tạng (Lý bệnh) muốn công đi, nên theo sở đắc của nó mà công, như bệnh khát, dùng Trư linh thang, ngoài ra, phỏng theo đó.
THIÊN THỨ HAI
MẠCH, CHỨNG VÀ PHÉP TRỊ BỆNH KÍNH, THẤP, YẾT.
ĐIỀU 1
Thái dương bệnh, phát nhiệt, không mồ hôi, trái lại, ghét lạnh, tên gọi là Cương kính.
Thái dương bệnh, phát nhiệt, mồ hôi ra mà không ghét lạnh, tên gọi là Nhu kính.
Thái dương bệnh, phát nhiệt, mạch Trầm mà Tế, gọi là chứng Kính, khó trị.
Thái dương bệnh, mồ hôi ra quá nhiều, nhân đó sinh ra bệnh Kính.
Phong bệnh, dùng phép xổ thì sanh ra chứng Kính, lại ra mồ hôi, thì sẽ bị co giật.
Sang gia (người vốn có ghẻ, mụn) tuy cơ thể đau nhức, không thể cho ra mồ hôi, nếu mồ hôi ra thì thành chứng Kính.
Người bệnh, mình nóng, chân lạnh, cổ cứng, ghét lạnh, thỉnh thoảng đầu nóng, mặt đỏ, mắt đỏ, riêng đầu day động, thoạt nhiên cấm khẩu, lưng cong lên là bệnh Kính. Nếu ra mồ hôi, hàn thấp hiệp nhau, phần biểu càng hư thì sẽ sợ lạnh hơn. Sau khi ra mồ hôi, mạch sẽ giống như con rắn.
Bệnh chợt trướng đầy, là dấu hiệu muốn giải, mạch vẫn như cũ. Nếu trở lại thêm Phục, Huyền, là biến chứng của bệnh Kính.
Mạch chứng Kính, ấn tay vào cứng như dây cung, thẳng từ trên xuống.
Bệnh Kính mà có mụn lở loét, khó trị.
Thái dương bệnh, đủ hết các chứng, mình mẩy cứng, dáng ngọ ngoạy, mạch trái lại thấy Trầm, Trì. Đó là chứng Kính. Quát Lâu Quế Chi Thang chủ về bệnh ấy.
QUÁT LÂU QUẾ CHI THANG PHƯƠNG
Quát lâu căn : 2 lạng
Quế chi : 3 lạng (bỏ vỏ)
Thược dược : 3 lạng
Cam thảo : 2 lạng (nướng)
Sinh khương : 3 lạng
Đại táo : 12 quả (bổ ra)
Sắc vơi 9 thăng nước, còn 3 thăng, chia 3 lần, uống nóng, cho hơi ra mồ hôi, ăn xong 1 lúc, húp cháo nóng cho ra mồ hôi.
Thái dương bệnh, không mồ hôi, tiểu tiện trở lại ít, khí xung lên ngực, cấm khẩu, không nói được, muốn thành chứng Cương kính, Cát Căn Thang chủ về bệnh ấy.
CÁT CĂN THANG PHƯƠNG
Cát căn : 4 lạng
Ma hoàng : 3 lạng (bỏ đốt)
Quế chi : 2 lạng (bỏ vỏ)
Thược dược : 2 lạng
Cam thảo : 2 lạng (nướng)
Sinh khương : 3 lạng (thái)
Đại táo : 12 quả (bổ ra)
Dùng 1 đấu nước, trước đun Ma hoàng, Cát căn, cạn bớt 2 thăng, gạt bỏ bọt, cho 5 vị kia vào đun lấy 3 thăng, bỏ bã, uống nóng 1 thăng, đắp chăn cho hơi ra mồ hôi, không cần ăn cháo, ngoài ra như phép uống bài Quế Chi Thang. Theo các điều và cấm kỵ.
Bệnh Kính, ngực đầy, cấm khẩu, nằm không sát giường (chỉ trạng thái lưng uốn cong), cẳng chân co rút, thì sẽ nghiến răng, có thể dùng Đại Thừa Khí Thang.
ĐẠI THỪA KHÍ THANG PHƯƠNG
Đại hoàng : 4 lạng (rửa rượu)
Hậu phác : 1/2 cân (nướng bỏ vỏ)
Chỉ thực : 5 quả (nướng)
Mang tiêu : 3 hợp
Dùng 1 đấu nước, sắc Hậu phác và Chỉ thực trước còn 5 thăng, bỏ bã, cho Đại hoàng vào sắc lấy 2 thăng, bỏ bã, cho Mang tiêu vào, nấu sôi vài dạo, uống nóng 2 lần, nếu xổ được thì không uống nữa.
Thái dương bệnh, quan tiết đau nhức mà phiền, mạch Trầm, Tế, gọi tên là Thấp tý. Chứng hậu của Thấp tý : tiểu tiện không lợi, đại tiện, trái lại dễ, chỉ nên lợi tiểu tiện.
Thấp gia (người mắc bệnh Thấp kinh niên) khắp mình nhức nhối, phát sốt, cơ thể mầu vàng như khói.
Thấp gia, người bệnh chỉ ra mồ hôi trên đầu, lưng cứng, thích đắp chăn, thích lửa (nóng). Nếu dùng phép hạ sớm thì bị nôn mửa, hoặc đầy ngực, tiểu không lợi, trên lưỡi như có rêu, vì đơn điền có nhiệt, phái trên ngực lạnh, khát muốn uống mà không uống được nên miệng táo, phiền.
Thấp gia, dùng phép hạ (xổ), trên trán mồ hôi ra, hơi suyễn, tiểu tiện lợi, thì chết, nếu hạ lợi không dứt cũng chết.
Phong, Thấp chọi nhau, khắp mình đau nhức, phép nên cho mồ hôi ra để giải, đang lúc mồ hôi ra không ngớt, y giả nói thế là có thể phát hạn, mồ hôi đi, bệnh không lành là cớ sao ?
- Bởi phát hãn, hãn ra nhiều, chỉ phong đi mà thấp còn lại cho nên không lành. Nếu trị phong, thấp, phát hãn chỉ cho hơi hơi tựa hãn ra, phong, thấp đều đi hết.
Thấp gia bệnh, mình nhức, phát sốt, mặt vàng mà suyễn, đầu đau, mũi nghẹt mà phiền, mạch Đại, tự ăn uống được, trong bụng hòa, không bệnh, bệnh hàn thấp ở trong đầu cho nên mũi nghẹt, cho thuốc vào trong mũi thì lành.
Thấp gia, mình phiền đông, có thể dùng Ma hoàng gia Truật thang phát hãn là hợp, cẩn thận, không thể dùng hỏa mà công nó.
MA HOÀNG GIA TRUẬT THANG PHƯƠNG
Ma hoàng : 3 lạng (bỏ đốt)
Quế chi : 2 lạng (bỏ vỏ)
Cam thảo : 1 lạng (nướng)
Hạnh nhân : 70 hạt (bỏ vỏ chóp)
Bạch truật : 4 lạng
Dùng 9 thăng nước, trước đun Ma hoàng cạn bớt 2 thăng, gạt bỏ vỏ, cho các thuốc vào, đun lấy 2 thăng rưỡi, bỏ bã, uống nóng một hiệp, đắp chăn hơi tựa hãn.
Người bệnh, khắp mình nhức, phát sốt, quá trưa nặng, gọi là phong thấp. Bệnh này do lúc hãn ra gặp gió, hoặc do tham hóng mát sinh ra, có thể dùng Ma hoàng, Hạnh nhân, Ý dĩ, Cam thảo thang.
MA HOÀNG, HẠNH NHÂN, Ý DĨ, CAM THẢO THANG
Ma hoàng : nửa lạng (bỏ đốt, rửa nước nóng)
Cam thảo : 1 lạng (nướng)
Ý dĩ nhân : nửa lạng
Hạnh nhân : 10 hạt (bỏ vỏ, chóp)
Bốn vị giã nát như mè, mỗi lần dùng 4 đồng tiền xúc, 1 chén rưỡi nước, đun còn 8 phân, bỏ bã, uống nóng, hơi tựa hãn, lánh gió.
Phong thấp, mạch Phù, mình nặng, hãn ra, ghét gió, Phòng kỷ, Hoàng kỳ thang chủ về bệnh ấy.
PHÒNG KỶ, HOÀNG KỲ THANG PHƯƠNG
Phòng kỷ : 1 lạng
Cam thảo : nửa lạng (sao)
Bạch truật : 7 chỉ rưỡi
Hoàng kỳ : 1 lạng, 1 phân (bỏ đầu)
Xé nhỏ như hạt mè, mỗi lần dùng 5 đồng tiền xúc, Sinh cương 4 lát, Đại táo 1 quả, 2 chén rưỡi nước, đun còn 8 phân, bỏ bã, uống nóng, chặp lâu lại uống. Người có bệnh suyễn, gia Ma hoàng nửa lạng. Trong Vy không hòa, gia Thược dược 3 phân, khí xung lên, gia Quế chi 3 phân, hạ tiêu vốn có lạnh, gia Tế tân 3 phân. Uống rồi như trùng bò trong da, từ thắt lưng xuống lạnh như giá, sau ngồi trên chăn, lại lấy chăn quấn thắt lưng trở xuống cho ấm, khiến cho hãn ra chút ít, bớt.
Thương hàn 8, 9 ngày, phong, thấp chọi nhau, mình mẩy nhức nhối khó chịu, không day trở được, không ói, không khát, mạch Phù, Hư mà Sác, Quế chi, Phụ tử thang chủ về bệnh ấy. Nếu đồi tiện rắn, tiểu tiện tự lợi, khử Quế gia Bạch truật thang chủ về bệnh ấy.
QUẾ CHI, PHỤ TỬ THANG PHƯƠNG
Quế chi : 4 lạng (bỏ vỏ)
Sinh cương : 3 lạng (thái)
Cam thảo : 2 lạng (nướng)
Đại táo : 12 quả (bổ ra)
Phụ tử : 3 củ (bào, bỏ vỏ, bổ làm 8)
Dùng 6 thăng nước đun còn 2 thăng, bỏ bã, uống nóng 3 lần.
BẠCH TRUẬT, PHỤ TỬ THANG PHƯƠNG
Bạch truật : 2 lạng
Phụ tử : 1 củ rưỡi (bào, bỏ vỏ)
Sinh khương : 3 lạng
Cam thảo : 2 lạng (nướng)
Đại táo : 6 quả (bổ ra)
Dùng 3 thăng nước, đun lấy 1 thăng, bỏ bã, chia 3 lần, uống nóng. Uống 1 lần thấy mình tê, nửa ngày lại uống, uống hết 3 lần, người bệnh cảm thấy mạo (đầu nặng nề như có vật gì úp lên) chớ lấy làm lạ, tức là Truật Phụ chạy trong da, trục thủy khí chưa hết cho nên như vậy.
Phong thấp chọi nhau, cốt tiết nhức nhối khó chịu, đau rút, không co duỗi được, để tay gần đau kịch liệt, hãn ra, hơi thở ngắn, tiểu tiện không lợi, ghét gió, không muốn bỏ áo, hoặc mình hơi sưng, Cam thảo, Phụ tử thang chủ về bệnh ấy.
CAM THẢO, PHỤ TỬ THANG PHƯƠNG
Cam thảo : 2 lạng (nướng)
Bạch truật : 2 lạng
Phụ tử : 1 củ (bào, bỏ vỏ)
Quế chi : 4 lạng (bỏ vỏ)
Dùng 6 thăng nước đun lấy 3 thăng, uống nóng 1 thăng, ngày uống 3 lần, mới uống, hơi có hãn thì giải, hãn ra lại phiền, uống 5 hợp, 1 thăng e nhiều, uống 6, 7 hợp là tốt.
Thái dương trúng Yết, phát sốt, ghét lạnh, mình nóng mà đau nhức, mạch Huyền, Tế, Khổng, Trì, tiểu tiện rồi rờn rợn, lông dựng ngược, tay chân nghịch lãnh, lao động chút ít mình nóng ngay, miệng há, răng khô táo. Nếu phát hãn, thì ghét lạnh lắm, thêm ôn châm thì phát sốt lắm, hạ đôi lần thì tiểu tiện rít rắm như lậu.
Thái dương trúng nhiệt là Yết vậy. Hãn ra, ghét lạnh, mình nóng mà khát, Bạch hổ gia Nhân sâm thang chủ về bệnh ấy.
BẠCH HỔ GIA NHÂN SÂM THANG PHƯƠNG
Tri mẫu : 6 lạng
Cam thảo : 2 lạng
Nhân sâm : 3 lạng
Ngạch mễ : 6 hợp
Thạch cao : 1 cân (đập nát)
Dùng 1 đấu nước, đun mễ chín là được, bỏ bã uống nóng 1 thăng. Ngày uống 3 lần.
Thái dương trúng Yết, mình nóng, nhức nhối, nặng nề, mạch Vi, Nhược, đó là vì tháng mùa Hạ, thương phải nước lạnh, thủy vào trong da sinh ra như vậy. Nhất vật Qua đế thang chủ về bệnh ấy.
NHẤT VẬT QUA ĐẾ THANG PHƯƠNG
Qua đế : 20 cái
Tước ra, dùng 1 thăng nước, đun lấy 5 hợp, bỏ bã, uống hết 1 lần.
THIÊN THỨ BA
BIỆN VỀ MẠCH, CHỨNG VÀ PHÉP TRỊ BỆNH BÁ HỢP, HỒ HOẶC, ÂM DƯƠNG ĐỘC
ĐIỀU 1
Luận rằng : Bệnh bá hợp 100 mạch 1 dòng, tất sinh ra bệnh, ý muốn ăn lại không ăn được, muốn đi không đi được, ăn uống hoặc có lúc ngon, hoặc có lúc ghét ăn, như lạnh không phải lạnh, như nóng không phải nóng, miệng đắng, tiểu tiện đỏ, các thuốc không trị được, uống thuốc vào thì thổ, lợi dữ tợn, như có thần linh, thân hình như hòa, mạch Vi, Sác.
Mỗi lần đi tiểu, đầu đau, 60 ngày lành, nếu lúc đi tiểu đầu không đau, rờn rợn, 40 ngày lành, nếu tiểu tiện khoan khoái nhưng đầu choáng váng 20 ngày lành.
Chứng này hoặc chưa bệnh mà thấy trước, hoặc bệnh 4, 5 ngày rồi xuất hiện, hoặc 20 ngày, hoặc 1 tháng rồi thấy, đều tùy chứng mà trị.
Bệnh Bá hiệp, phát hãn rồi, Bá hiệp, Tri mẫu thang chủ về bệnh ấy.
BÁ HIỆP, TRI MẪU THANG PHƯƠNG
Bá hiệp : 7 quả
Tri mẫu : 3 lạng (thái)
Trước dùng nước rửa Bá hiệp, ngâm 1 đêm cho ra bọt trắng, bỏ nước, lại dùng nước suối 2 thăng đun lấy 1 thăng, bỏ bã. Lấy riêng 2 thăng nước suối đun Tri mẫu lấy 1 thăng, bỏ bã. Sau hiệp lại, đun lấy 1 thăng, 5 hiệp, uống nóng 2 lần.
Bệnh Bá hiệp hạ rồi, Hoạt thạch, Đại chữ thang chủ về bệnh ấy.
HOẠT THẠCH, ĐẠI CHỮ THANG PHƯƠNG
Bá hiệp : 7 quả
Hoạt thạch : 3 lạng (đập vụn, bọc vải)
Đại chữ thạch: 1 cục như hòn đạn (đập vụn, bọc vải)
Trước dùng nước, rửa Bá hiệp, ngâm 1 đêm cho ra bọt trắng, bỏ nước, lại dùng 2 thăng nước suối, đun lấy 1 thăng. Lấy riêng 2 thăng nước suối, đun Hoạt thạch, Đại chữ, lấy 1 thăng, bỏ bã, sau hợp chung đun lấy 1 thăng rưỡi, chia ra uống nóng.
Bệnh Bá Hiệp thổ rồi, dùng Bá hiệp, kê tử hoàng thang chủ về bệnh ấy.
BÁ HIỆP, KÊ TỬ HOÀNG THANG PHƯƠNG
Bá hiệp : 7 quả (bổ ra)
Kê tử hoàng : 1 quả
Trước dùng nước rửa Bá hiệp, ngâm 1 đêm cho ra bọt trắng, bỏ nước lại dùng 2 thăng nước suối đun lấy 1 thăng, bỏ bã, cho Kê tử hoàng nào khuấy đều đun còn 5 phân, uống nóng.
Bệnh Bá hiệp không trải qua Thổ, Hạ, phát hãn, bệnh hình như mới phát, Bá hiệp, Địa hoàng thang chủ về bệnh ấy.
BÁ HIỆP, ĐỊA HOÀNG THANG PHƯƠNG
Trước dùng nước rửa Bá hiệp, ngâm 1 đêm cho ra bọt trắng, bỏ nước, lại dùng nước suối 2 thăng, đun còn 1 thăng, bỏ bã, cho Địa hoàng trấp vào, đun lấy 1 thăng 5 hiệp, chia 2, uống nóng. Trúng bệnh, không uống nữa. Đại tiện nên như sơn.
Bệnh Bá hiệp, 1 tháng không giải, biến thành khát, Bá hiệp tẩy phương chủ về bệnh ấy.
BÁ HIỆP TẨY PHƯƠNG
Dùng 1 thăng Bá hiệp ngâm với 1 đấu nước 1 đêm, rửa mình, rửa rồi ăn bánh lạt, chớ dùng đậu muối (tương).
Bệnh Bá hiệp, khát không bớt, Quát lâu, Mẫu lệ tán chủ về bệnh ấy.
QUÁT LÂU, MẪU LỆ TÁN PHƯƠNG
Quát lâu căn, Mẫu lệ ngang nhau.
Nghiền bột, uống 1 muỗng, ngày 3 lần.
Bệnh Bá hiệp biến ra phát nhiệt, Bá hiệp, Hoạt thạch tán chủ về bệnh ấy.
BÁ HIỆP, HOẠT THẠCH TÁN PHƯƠNG
Bá hiệp : 1 lạng (nướng)
Hoạt thạch : 2 lạng
Nghiền bột, uống 1 muỗng, ngày uống 3 lần, được hơi lợi, ngưng uống, nhiệt trừ.
Bệnh Bá hiệp thấy ở Âm, dùng phép Dương để cứu đi, thấy ở Dương, dùng phép Âm để cứu đi. Thấy Dương, công Âm lại phát hãn, ấy là nghịch, thấy Âm công Dương lại hạ đi, đó cũng là nghịch.
Bệnh hồ hoặc trạng như thương hàn, im ỉm muốn ngủ, mắt không nhắm được, nằm dậy không yên, thối nát ở Hầu là Hoặc, ở Tiền âm, Hậu âm là Hồ, không muốn ăn uống, ghét nghe mùi thực vật, mặt mắt chợt đỏ, chợt đen, chợt trắng, thối nát ở thượng bộ thì tiếng khản. Cam thảo tả Tâm thang chủ về bệnh ấy.
CAM THẢO TẢ TÂM THANG PHƯƠNG
Cam thảo : 4 lạng (nướng)
Hoàng cầm : 3 lạng
Nhân sâm : 3 lạng
Càn cương : 3 lạng
Hoàng liên : 1 lạng
Đại táo : 12 quả
Bán hạ : nửa cân
Dùng 1 đấu nước đun còn 6 thăng, bỏ bã, lại đun uống nóng 1 thăng. Ngày 3 lần.
Cắn khoét ở hạ bộ (tiền âm) thì họng khô, dùng Khổ sâm thang rửa đi.
KHỔ SÂM THANG PHƯƠNG
Khổ sâm 1 thăng, dùng 1 đấu nước đun còn 7 thăng bỏ bã, xông rửa, ngày 3 lần.
Cắn khoét ở Giang môn, Hùng hoàng xông đi.
Hùng hoàng nghiền bột đốt xông giang môn.
Người bệnh mạch Sác, không nóng, hơi phiền, im ỉm chỉ muốn nằm, mồ hôi ra, mới mắc bệnh 3, 4 ngày mắt đỏ như mắt tu hú, 7, 8 ngày, 4 khéo mắt đen, nếu ăn ngủ được, mủ đã thành. Xích tiểu đậu, Đương quy tán phương chủ về bệnh ấy.
XÍCH TIỂU ĐẬU, ĐƯƠNG QUY TÁN PHƯƠNG
Xích tiểu đậu 3 thăng (ngâm cho mọc mầm, phơi khô), Đương quy. Hai vị nghiền bột, uống 2 muỗng với tương thủy (nấu chín gạo, đổ vào trong nước lạnh, ngâm 5, 6 ngày, chế thành, vị chua, sắc trắng). Ngày uống 3 lần.
Dương độc làm nên bệnh, mặt đỏ loang lổ như vân gấm, yết hầu đau, thổ ra máu mủ, 3 ngày có thể trị, 7 ngày, không thể trị. Thăng ma, Biết giáp thang, chủ về bệnh ấy.
Âm độc làm nên bệnh, mặt, mắt xanh, mình đau như đánh, yết hầu đau, 5 ngày có thể trị, 7 ngày không thể trị. Thăng ma, Biết giáp bỏ Hoàng kỳ, Thục tiêu chủ về bệnh ấy.
THĂNG MA, BIẾT GIÁP THANG PHƯƠNG
Thăng ma : 2 lạng
Đương quy : 1 lạng
Cam thảo : 2 lạng (nghiền)
Hùng hoàng : nửa lạng
Thục tiêu : 1 lạng (sao, bỏ mồ hôi)
Biết giáp : 1 lát to bằng ngón tay (nướng)
Dùng 4 thăng nước, đun lấy 1 thăng, uống hết 1 lần. Chặp lâu lại uống cho ra mồ hôi.
THIÊN THỨ TƯ
MẠCH, CHỨNG VÀ PHÉP TRỊ BỆNH NGƯỢC
ĐIỀU 1
Thầy nói : Mạch ngược tự Huyền, Huyền, Sác là nhiệt nhiều, Huyền, Trì là hàn nhiều. Huyền, Tiểu, Khẩn, hạ đi sẽ bớt. Huyền, Trì có thể ôn, đi, Huyền Khẩn có thể phát hãn, châm cứu, Phù, Đại có thể thổ đi. Huyền Sác là cảm phải phong tà phát ra quan sát việc ăn uống mà dứt đi.
Bệnh Ngược, mỗi tháng phát 1 lần, 15 ngày lành, giả sử không lành, 1 tháng lành hẳn, nếu không bớt là thế nào ?
Thầy nói : Đó là kết thành Trừng, Hà, tên gọi Ngược mẫu, gấp trị đi, nên dùng Biết giáp tiên hoàn.
BIẾT GIÁP TIÊN HOÀN PHƯƠNG
Biết giáp : nửa phân (nướng)
Ô phiến : 2 phân (đốt)
Hoàng cầm : 3 phân
Sài hồ : 6 phân
Thử phụ : 3 phân (rang khô)
Càn cương : 3 phân
Đại hoàng : 3 phân
Thược dược : 5 phân
Quế chi : 3 phân
Đinh lịch : 1 phân (rang khô)
Thạch vi : 3 phân (bỏ lông)
Hậu phác : 3 phân
Mẫu đơn : 5 phân (bỏ tim)
Cù mạch : 2 phân
Tứ uyển : 3 phân
Bán hạ : 1 phân
Nhân sâm : 1 phân
Già trùng : 5 phân (rang)
A giao : 3 phân (nướng)
Phong oa : 4 phân (nướng)
Xích tiêu : 1 phân
Cương lang : 6 phân (rang)
Đào nhân : 2 phân
23 vị, nghiền bột, dùng 1 đấu tro bếp, thanh tửu 1 hộc 5 đấu, tẩm tro, đợi rượu còn 1 nửa, cho Biết giáp vào trong, đun nát như keo sơn, vắt lấy nước, cho thuốc vào, đun làm hoàn như hạt Ngô đồng, ruột đói, uống 7 hoàn. Ngày uống 3 lần.
Thầy nói : Âm khí cô tuyệt (1 mình âm khí tuyệt), Dương khí độc phát (một mình Dương khí phát) thì nóng mà ít khí, phiền oan (có cảm giác buồn, bực, không thư sướng), tay chân nóng mà muốn ói, tên gọi là Đơn ngược. Nếu chỉ nóng, không lạnh là tà khí trong chứa ở Tâm, ngoài chứa ở khoảng cơ nhục khiến cho người bệnh gầy ố, thoát nhục.
Người mắc bệnh Ôn ngược, mạch hòa bình, mình không lạnh, chỉ nóng, cốt tiết nhức, khó chịu, thường ói, Bạch hổ gia Quế chi thang chủ về bệnh ấy.
BẠCH HỔ GIA QUẾ CHI THANG PHƯƠNG
Tri mẫu : 6 lạng
Cam thảo : 2 lạng (nướng)
Thạch cao : 1 cân
Ngạch mễ : 2 hiệp
Quế chi : 3 lạng (bỏ vỏ)
Tước nhỏ, mỗi lần dùng 5 chỉ, 1 chén rưỡi nước, đun còn 8 phân, bỏ bã, uống nóng, ra mồ hôi, lành.
Ngược lạnh nhiều, tên là Tẩn ngược, Thục tất tán chủ về bệnh ấy.
THỤC TẤT TÁN PHƯƠNG
Thục tất (rửa bỏ mùi tanh)
Long cốt
Vân mẫu (đốt 2 ngày đêm)
3 vị ngang nhau
3 vị trên nghiền bột, trước khi phát, dùng Tương thủy (đã giải) uống 5 phân. Ôn ngược, gia Thục tất nửa phân, lúc phát, uống 1 đồng tiền xúc.
PHỤ "NGOẠI ĐÀI BÍ YẾU" PHƯƠNG
MẪU LỆ THANG (trị Tẩn ngược)
Mẫu lệ : 4 lạng (rang)
Ma hoàng : 4 lạng (bỏ đốt)
Cam thảo : 2 lạng
Thục tất : 3 lạng
Dùng 8 thăng nước, trước đun Thục tất, Ma hoàng, gạt bỏ bọt, lấy 5 thăng, cho các thuốc vào, đun lấy 2 thăng, uống nóng 1 thăng, nếu thổ, đừng uống nữa.
SÀI HỒ BỎ BÁN HẠ GIA QUÁT LÂU CĂN THANG
(Trị bệnh Ngược phát khát, cũng trị Lao ngược)
Sài hồ : 8 lạng
Nhân sâm : 3 lạng
Hoàng cầm : 3 lạng
Cam thảo : 3 lạng
Quát lâu căn : 2 lạng
Sinh khương : 2 lạng (thái)
Đại táo : 12 quả (bổ)
Dùng 1 đấu, 2 thăng nước, đun lấy 6 thăng, bỏ bã lại đun lấy 3 thăng, uống nóng 1 thăng, ngày 2 lần.
SÀI HỒ, QUẾ CƯƠNG THANG
(Trị Ngược, hàn nhiều, hơi có nhiệt, hoặc chỉ hàn không nhiệt.)
Sài hồ : nửa cân
Quế chi : 3 lạng (bỏ vỏ)
Càn cương : 2 lạng
Quát lâu căn : 4 lạng
Hoàng cầm : 3 lạng
Mẫu lệ : 3 lạng (rang)
Cam thảo : 2 lạng (nướng)
Dùng 1 đấu, 2 thăng nước đun lấy 6 thăng, bỏ bã lại đun còn 3 thăng, uống nóng 1 thăng. Ngày 3 lần. Mới uống hơi phiền, uống lần nữa, hãn ra, lành.